International Yoga Day 2024 : માનવ મનમાં શિવને યોગના સ્થાપક માનવામાં આવે છે. તેથી જ શિવને આદિયોગી અને યોગના પ્રણેતા કહેવામાં આવે છે. યોગનું નામ યોગીઓની રચના અથવા અભ્યાસને કારણે પડ્યું. વિશ્વભરમાં યોગના ઉપદેશો ફેલાવવા વિશે ઘણી વાર્તાઓ. જેમાં મચ્છીન્દ્ર નાથ, ગોરખનાથ, દેવી પાર્વતી જેવા અન્ય ઘણા દેવતાઓનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં સર્વત્ર ભગવાન શિવ આદિ-યોગીના સર્જનહાર છે અને સપ્તઋષિઓ દ્વારા આગળ લઈ જવામાં આવ્યા છે.
શાસ્ત્રો અનુસાર યોગનો ઇતિહાસ
પુરાણો અનુસાર યોગની તમામ મુદ્રાઓ ભગવાન શિવ દ્વારા શરૂ કરવામાં આવી હતી. યોગની રચના હજારો વર્ષ પહેલા ભગવાન શિવે કરી હતી. જ્યારે તેણે યોગની શોધ કરી અને તેનો અભ્યાસ કર્યો ત્યારે લોકોએ તેને અનેક પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ કરતા જોયા. ક્યારેક તે સંપૂર્ણ મૌનથી ધ્યાન કરતો, ક્યારેક ભારે ઉર્જા સાથે નૃત્ય કરતો અને ક્યારેક લાંબા સમય સુધી વિવિધ મુદ્રામાં રહેતો.
શિવ સંખ્યા અનુસાર, ભગવાન શિવ યોગના પ્રણેતા છે, ચાર મુખ્ય છે મંત્રયોગ, હઠયોગ, લયયોગ અને રાજયોગ, ચારેયના સર્જક મહાદેવ છે. મત્સ્યેન્દ્રનાથ, ગોરક્ષનાથ, શવર્નાથ, તારાનાથ અને ગૈનીનાથ વગેરે જેવા અનેક મહાત્માઓ અને યોગીઓએ ભગવાન શિવ પાસેથી શિક્ષા લઈને યોગની શક્તિ દ્વારા સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે. મનની વૃત્તિઓને કાબૂમાં રાખવાને યોગ કહેવાય છે. શિવ અંકશાસ્ત્ર, મનોનશાહ પરમ પદમ અનુસાર, મનનો વિનાશ એ સર્વોચ્ચ પદમ છે. કઠોપનિષદમાં પણ કહ્યું છે.
“યદા પંચવતિષ્ઠાન્તે જ્ઞાનાનિ મનસા સહ. બુદ્ભિશ્ચ ન વિચેષ્ટતિ તમહુઃ પરમ ગતિમ્ ॥
તેનો અર્થ છે – જ્યારે પાંચ ઇન્દ્રિયો શાંત અને સ્થિર થઈ જાય છે અને તેની સાથે મન પણ સ્થિર થઈ જાય છે અને ‘બુદ્ધિ’ની પ્રક્રિયાઓ પણ શાંત થઈ જાય છે, ત્યારે તે સર્વોચ્ચ અવસ્થા અથવા પરમ અવસ્થા છે.
પુરાણ અને શાસ્ત્રોમાં યોગનું મહત્વ
વિષ્ણુ પુરાણ મુજબ, યોગ: સંયોગ ઇત્યયુક્ત: જીવાત્મ પરમાત્મને આનો અર્થ થાય છે આત્મા અને પરમાત્માનું સંપૂર્ણ મિલન એ યોગ છે. ભગવદ્ ગીતા અનુસાર, સિદ્ધસિદ્ધયો સમભૂત્વા સમત્વમ યોગ ઉચ્છતે એટલે કે દુ:ખ-આનંદ, નફો-નુકશાન, શત્રુ-મિત્ર, શરદી-ગરમી વગેરેમાં સર્વત્ર સમભાવ રાખવાનો યોગ છે. અને મહર્ષિ પતંજલિના મત મુજબ, એકીકૃત મન ધરાવતા લોકો માટે પ્રેક્ટિસ અને વ્યગ્ર મનવાળા લોકો માટે ત્યાગ અને વ્યગ્ર મન ધરાવતા લોકો માટે ક્રિયા-યોગ દ્વારા આગળનો માર્ગ છે. આ સાધનાનો ઉપયોગ કરવાથી સાધકની પરેશાનીઓનો નાશ થાય છે, મન પ્રસન્ન થાય છે, જ્ઞાનનો પ્રકાશ ફેલાય છે અને પ્રજ્ઞાની પ્રાપ્તિ થાય છે.
