પિતૃ પક્ષ 17 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થયો છે અને છેલ્લું શ્રાદ્ધ અશ્વિન મહિનાની અમાવસ્યા પર કરવામાં આવે છે જેને સર્વ પિતૃ અમાવસ્યા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. હિંદુ ધર્મમાં શ્રાદ્ધને વિશેષ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. આ સમયગાળા દરમિયાન કયા નિયમોનું પાલન કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે તે જાણો.
શ્રાદ્ધ એ હિન્દુ ધર્મની એક મહત્વપૂર્ણ વિધિ છે, જેનો હેતુ પૂર્વજોને શ્રદ્ધાંજલિ અને શ્રદ્ધાંજલિ આપવાનો છે. શ્રાદ્ધ સાથે સંબંધિત ઘણી વસ્તુઓ, સામગ્રી અને સમય મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે, જે તેને સફળ અને પવિત્ર બનાવે છે અને પૂર્વજોની આત્માઓને શાંતિ અને સંતોષ પ્રદાન કરે છે. આ લેખમાં જ્યોતિષ પંડિત શશિ શેખર ત્રિપાઠી પાસેથી શ્રાદ્ધ સંબંધિત કેટલીક મહત્વપૂર્ણ બાબતો વિશે જાણો.
કુટપ વેલા: શ્રાદ્ધ માટેનો શુભ સમય
દિવસનો આઠમો શુભ સમય, જેને કુટપ વેલા કહેવામાં આવે છે, તે શ્રાદ્ધ માટે ખાસ કરીને શુભ માનવામાં આવે છે. આ સમય સવારે 11:36 થી 12:24 સુધીનો રહેશે. તેને ‘કુટપ’ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે તે સમય છે જ્યારે પાપો સંતૃપ્ત થાય છે. આ સમય શ્રાદ્ધ માટે ખૂબ જ ફળદાયી માનવામાં આવે છે. આ સાથે, કેટલીક દુર્લભ સામગ્રી જેવી કે ખડગ પત્ર (ગેંડાના શિંગથી બનેલું પાત્ર), નેપાળ ધાબળો, ચાંદી, કુશ, તલ, ગાય અને દૌહિત્ર (દીકરીનો પુત્ર) પણ શ્રાદ્ધમાં વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે.
કુશ અને કૃષ્ણ તિલનું મહત્વ
શ્રાદ્ધમાં કુશ અને કૃષ્ણ તલનું વિશેષ મહત્વ છે. પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર, કુશ અને કાળા તલ ભગવાન વિષ્ણુના શરીરમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે અને તેથી શ્રાદ્ધની રક્ષા માટે સક્ષમ માનવામાં આવે છે. શ્રાદ્ધમાં લીલા કુશ અને ગોકર્ણ કુશ માત્ર મૂળથી છેડા સુધી જ સારા માનવામાં આવે છે.
ચાંદીનું મહત્વ
ચાંદીના બનેલા વાસણો અથવા ચાંદીનો ઢોળ પૂર્વજો માટે શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે કારણ કે ચાંદી ભગવાન શિવની આંખોમાંથી ઉત્પન્ન થઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે. જો ચાંદીના વાસણમાં પણ ભક્તિભાવથી જળ ચઢાવવામાં આવે તો તે પિતૃઓને શાશ્વત સંતોષ પ્રદાન કરે છે.
દૌહિત્રનું મહત્વ
શ્રાદ્ધમાં દૌહિત્ર (પુત્રી પુત્ર)નું વિશેષ મહત્વ છે. દૌહિત્ર, કુતપ વેલા અને તિલ – આ ત્રણને શ્રાદ્ધમાં ખૂબ જ પવિત્ર માનવામાં આવે છે. આ સાથે શ્રાદ્ધમાં ચાંદીનું દાન અને ભગવાનનું સ્મરણ પણ મહત્વ ધરાવે છે.
શ્રાદ્ધમાં તુલસીનું મહત્વ
શ્રાદ્ધમાં તુલસીનો ઉપયોગ વિશેષ શુભ માનવામાં આવે છે. તુલસીની સુવાસથી પિતૃઓ પ્રસન્ન થાય છે અને વિષ્ણુ લોકની યાત્રા કરે છે. તુલસી સાથે પિંડ દાન કરવાથી પિતૃઓ વર્ષના અંત સુધી સંતુષ્ટ રહે છે.
શ્રાદ્ધ માટે યોગ્ય ફૂલ
શ્રાદ્ધમાં સફેદ અને સુગંધિત ફૂલોનો ઉપયોગ શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. માલતી, જૂહી, ચંપા, કમળ, તુલસી અને શ્રીંગરાજ વગેરે જેવા સુગંધિત સફેદ ફૂલો પિતૃઓને પ્રિય છે. આ સિવાય અગસ્ત્ય, ભૃંગરાજ અને શતપત્રિકાને પણ પિતૃઓને તૃપ્ત કરવા માટે શ્રેષ્ઠ ફૂલ માનવામાં આવે છે.
શ્રાદ્ધ સ્થાનનું મહત્વ
ગયા, પુષ્કર, પ્રયાગ, કુશાવર્ત (હરિદ્વાર) વગેરે તીર્થસ્થાનો શ્રાદ્ધ માટે વિશેષ માનવામાં આવે છે. ઘર, ગૌશાળા, મંદિર કે ગંગા-યમુના જેવી પવિત્ર નદીઓના કિનારે શ્રાદ્ધ કરવું અત્યંત પુણ્યપૂર્ણ છે. શ્રાદ્ધ સ્થાનને શુદ્ધ કરવા માટે તેને ગાયના છાણ અને માટીથી લગાવવું જરૂરી છે અને દક્ષિણ તરફ ઢાળવાળી જમીન સારી માનવામાં આવે છે.
શ્રાદ્ધમાં ત્રણ ગુણો જરૂરી છે
શ્રાદ્ધ કરનારને ત્રણ મુખ્ય ગુણોની જરૂર હોય છે:
પવિત્રતા: શ્રાદ્ધની વિધિ પવિત્રતા અને મનની શાંતિ સાથે કરવી જરૂરી છે.
ક્રોધઃ શ્રાદ્ધ દરમિયાન ક્રોધનો ત્યાગ કરવો જોઈએ, કારણ કે તેનાથી પિતૃઓની તૃપ્તિમાં અવરોધ આવી શકે છે.
ઉતાવળ: ઉતાવળ ન કરવી જરૂરી છે, પદ્ધતિને કાળજીપૂર્વક અનુસરો.
