સરકાર માટે કર અને ઉપકર બંને મહેસૂલ વસૂલાતના મહત્વપૂર્ણ માધ્યમો છે, પરંતુ તેમનો સ્વભાવ અને ઉપયોગ અલગ છે. કર એ સરકારની આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે, જ્યારે સેસ એ ચોક્કસ હેતુ માટે વસૂલવામાં આવતો વધારાનો કર છે. બંને વચ્ચેનો તફાવત અને સરકાર તેનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરે છે તે સમજવું મહત્વપૂર્ણ છે.
ટેક્સ શું છે
કર એ રકમ છે જે સરકાર સામાન્ય નાગરિકો અને વ્યવસાયો પાસેથી વિવિધ સ્ત્રોતોમાંથી એકત્રિત કરે છે. આ કર બે પ્રકારના હોય છે, પ્રત્યક્ષ કર અને પરોક્ષ કર. ડાયરેક્ટ ટેક્સ એ એવો કર છે જે વ્યક્તિની આવક, મિલકત અથવા નફા પર સીધો લાદવામાં આવે છે. આમાં મુખ્યત્વે આવકવેરો અને કોર્પોરેટ ટેક્સનો સમાવેશ થાય છે.
જ્યારે, માલ અને સેવાઓની ખરીદી પર પરોક્ષ કર લાગુ પડે છે, જેમ કે ગુડ્સ અને સર્વિસ ટેક્સ (GST). સરકાર કરવેરામાંથી એકત્ર થયેલા નાણાં વિવિધ યોજનાઓ, માળખાગત વિકાસ, જાહેર સેવાઓ અને સમાજ કલ્યાણ કાર્યક્રમો પર ખર્ચ કરે છે.
સેસ શું છે
સેસ અથવા સરચાર્જ એ એક પ્રકારનો વધારાનો કર છે જે ચોક્કસ હેતુ માટે પહેલાથી લાદવામાં આવેલા કર પર લાદવામાં આવે છે. સરકાર તેના ઇચ્છિત લક્ષ્યને પ્રાપ્ત ન કરે ત્યાં સુધી તે અમલમાં રહે છે. સરકારને આ કરમાંથી મળેલી સંપૂર્ણ રકમ પોતાની પાસે રાખવાનો અધિકાર છે અને તેને અન્ય કોઈ રાજ્ય કે સંસ્થા સાથે શેર કરવાની જરૂર નથી.
સેસ ક્યારે અને ક્યાં વસૂલવામાં આવે છે
સરકાર ઘણીવાર શિક્ષણ, આરોગ્ય, પર્યાવરણીય સંરક્ષણ, કુદરતી આપત્તિ રાહત, કૃષિ સુધારા અને અન્ય સામાજિક કલ્યાણ કાર્યો માટે સેસ લાદે છે. ઉદાહરણ તરીકે, પ્રાથમિક અને ઉચ્ચ શિક્ષણના વિકાસ માટે સરકાર દ્વારા શિક્ષણ ઉપકર વસૂલવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે, સ્વચ્છ ભારત સેસ આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા માટે વસૂલવામાં આવે છે અને આપત્તિ રાહત માટે ખાસ સેસ વસૂલવામાં આવે છે. વર્ષ 2018 માં કેરળમાં આવેલા પૂર પછી, કેરળ સરકારે GST પર 1% પૂર સેસ લાદ્યો હતો, જેનો ઉપયોગ રાજ્યમાં રાહત અને પુનર્નિર્માણ કાર્ય માટે કરવામાં આવ્યો હતો.
ટેક્સ અને સેસ વચ્ચે શું તફાવત છે?
સામાન્ય સરકારી ખર્ચાઓને પહોંચી વળવા માટે કર વસૂલવામાં આવે છે, જ્યારે સેસ ચોક્કસ હેતુ માટે વસૂલવામાં આવે છે. કરમાંથી એકત્રિત થયેલી રકમ સરકાર વિવિધ પ્રોજેક્ટ્સ અને જરૂરિયાતો પર ખર્ચ કરી શકે છે, જ્યારે સેસની રકમનો ઉપયોગ ફક્ત તે ચોક્કસ હેતુ માટે જ થાય છે જેના માટે તે વસૂલવામાં આવી હતી.
કર કાયમી છે અને સરકાર તેને કાયમ માટે વસૂલતી રહે છે, જ્યારે સેસ કામચલાઉ છે અને હેતુ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તેને દૂર કરવામાં આવે છે. કરમાંથી થતી આવક કેન્દ્ર અને રાજ્યો વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે, જ્યારે સેસની સંપૂર્ણ રકમ કેન્દ્ર સરકાર પાસે રહે છે અને રાજ્યો સાથે વહેંચવામાં આવતી નથી. ભારતીય બંધારણની કલમ 270 કરના પૂલમાંથી સેસને બાકાત રાખે છે, તેથી તે હેઠળ રહે છે સરકારનું નિયંત્રણ અને ખાસ હેતુઓ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
મહેસૂલ સંગ્રહના મહત્વપૂર્ણ માધ્યમો
સરકાર માટે કર અને ઉપકર બંને મહેસૂલ વસૂલાતના મહત્વપૂર્ણ માધ્યમો છે પરંતુ તેમનો હેતુ અને ઉપયોગ અલગ છે. કર એ એક વ્યાપક સાધન છે જેના દ્વારા સરકાર દેશના એકંદર વિકાસ અને કલ્યાણકારી યોજનાઓ હાથ ધરે છે, જ્યારે સેસ એ ચોક્કસ સમસ્યા અથવા જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે લાદવામાં આવતો કામચલાઉ કર છે.
