Special Category Status : વિશેષ કેટેગરીની સ્થિતિ નીતિ આયોગના સભ્ય અરવિંદ વિરમાણીએ બુધવારે રાજ્યો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતી સમસ્યાઓના ‘વ્યવહારિક’ ઉકેલો શોધવાની હિમાયત કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે રાજસ્થાન અને ઓડિશા જેવા રાજ્યોએ વિશેષ શ્રેણીનો દરજ્જો મેળવ્યા વિના પણ સારું પ્રદર્શન કર્યું છે. વિરમાણીએ કહ્યું કે લોકશાહીમાં ચોક્કસ સમસ્યાઓને ઓળખવાની અને વ્યવહારિક ઉકેલો શોધવાની જરૂર છે. તેઓ બિહાર અને આંધ્રપ્રદેશને ‘સ્પેશિયલ કેટેગરી સ્ટેટસ’ (SCS) આપવાના મુદ્દે પૂછવામાં આવેલા પ્રશ્નનો જવાબ આપી રહ્યા હતા.
1969 માં વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જો રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો
પહાડી પ્રદેશો, વ્યૂહાત્મક આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદો અને આર્થિક અને માળખાકીય પછાતતા ધરાવતા અમુક પછાત રાજ્યોને લાભ આપવા માટે પાંચમા નાણાં પંચની ભલામણ પર 1969માં ‘વિશેષ સ્થિતિ’ શ્રેણીની રજૂઆત કરવામાં આવી હતી.
‘તે એક જટિલ મુદ્દો છે’
વિરમાણીએ કહ્યું, ‘એવી સમિતિઓ અને કમિશન છે જેણે વિશેષ શ્રેણીના દરજ્જા (રાજ્યો માટે) માટે માપદંડ નક્કી કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. આ પણ એક જટિલ મુદ્દો છે. અર્થશાસ્ત્રીએ કહ્યું કે છેલ્લા 30-40 વર્ષોમાં, ‘આપણી પાસે ‘બીમાર’ સ્થિતિ હતી. ઉદાહરણ તરીકે, ઓડિશાએ ઘણો વિકાસ કર્યો છે, રાજસ્થાને પણ ઘણો વિકાસ કર્યો છે અને વસ્તુઓ બદલાઈ ગઈ છે. જ્યાં સુધી હું જાણું છું, આમાંથી કોઈ પણ રાજ્યને વિશેષ શ્રેણીનો દરજ્જો મળ્યો નથી. જો કે, આનો અર્થ એ નથી કે તે મહત્વપૂર્ણ નથી.
આંધ્ર પ્રદેશ 2014 માં તેના વિભાજન પછીથી મહેસૂલ ખોટના આધારે વિશેષ શ્રેણીનો દરજ્જો મેળવવા માંગે છે. બિહાર પણ 2005થી વિશેષ દરજ્જાની માંગ કરી રહ્યું છે. નીતિશ કુમારે 2005માં મુખ્યમંત્રી તરીકે શપથ લીધા હતા.
