સર્વોચ્ચ અદાલતે ખાનગી મિલકતો જપ્ત કરવા અથવા હસ્તગત કરવા અને તેને સમુદાયના ભૌતિક સંસાધનો તરીકે ગણીને તેને જાહેર ભલા માટે વહેંચવાના અધિકાર પર એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો આપ્યો છે. નવ ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે 7:2 બહુમતીથી આપેલા ચુકાદામાં જણાવ્યું હતું કે તમામ ખાનગી મિલકતો સમુદાયના ભૌતિક સંસાધનોનો હિસ્સો બની શકે નહીં અને જાહેર ભલાઈના વિતરણના હેતુસર રાજ્ય તેનો કબજો લઈ શકે નહીં.
ખાનગી મિલકતો પર અધિકારોની સીમા રેખા દોરો
સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે રાજ્યો અમુક કેસમાં જ ખાનગી મિલકતો લઈ શકે છે અથવા તેનો દાવો કરી શકે છે. એટલે કે, તમામ ખાનગી મિલકતોને સામુદાયિક સંસાધનો તરીકે ગણી શકાય નહીં જેને રાજ્ય જાહેર ભલા માટે તેના નિયંત્રણમાં લઈ શકે. સર્વોચ્ચ અદાલતના આ દૂરગામી નિર્ણયે જ્યાં ખાનગી મિલકતો પર સરકારની સત્તાની મર્યાદાઓ ખેંચી છે, તે સાથે તે વર્ગની વિચારસરણીને પણ ફટકો આપ્યો છે જે કહે છે કે તમામ મિલકતોનું સરવે કરીને વહેંચણી કરવામાં આવશે. સુપ્રીમ કોર્ટનો મંગળવારનો નિર્ણય વ્યક્તિગત મિલકત પરના વ્યક્તિના અધિકારની પુષ્ટિ કરે છે.
મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની નવ સભ્યોની બેન્ચે મહારાષ્ટ્રના એક કેસમાં બંધારણીય બેંચને મોકલવામાં આવેલા કાયદાકીય પ્રશ્નોના જવાબ આપતાં આ નિર્ણય આપ્યો છે. નવ ન્યાયાધીશોએ કુલ 429 પેજના ત્રણ અલગ-અલગ ચુકાદા આપ્યા છે, જેમાં મુખ્ય ન્યાયાધીશ ચંદ્રચુડે પોતાના અને અન્ય છ ન્યાયાધીશો હૃષીકેશ રાય, જેબી પારડીવાલા, મનોજ મિશ્રા, રાજેશ બિંદલ, સતીશ ચંદ્ર શર્મા અને ઓગસ્ટિન જ્યોર્જ મસીહ વતી ચુકાદો આપ્યો છે ઉપર ગોઠવણ આપેલ છે. જ્યારે જસ્ટિસ બી.વી. નાગરથના બહુમતીના નિર્ણય સાથે આંશિક રીતે સંમત થયા છે. જ્યારે જસ્ટિસ સુધાંશુ ધુલિયાએ બહુમતી સાથે અસહમત નિર્ણય સંભળાવ્યો છે.
ચોક્કસ પરીક્ષણો પૂર્ણ કરવા આવશ્યક છે
જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે બહુમતી ચુકાદામાં કહ્યું હતું કે વ્યક્તિની માલિકીના દરેક સંસાધનને સમુદાયનું ભૌતિક સંસાધન ગણી શકાય નહીં કારણ કે તે ભૌતિક જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરે છે. અદાલતે જણાવ્યું હતું કે ખાનગી માલિકીની મિલકતને સમુદાયના ભૌતિક સંસાધન તરીકે ગણવામાં આવે તે પહેલાં, તેણે ચોક્કસ પરીક્ષણોને સંતોષવા આવશ્યક છે.
બંધારણના અનુચ્છેદ 39(B)નું અર્થઘટન કરતા કોર્ટે કહ્યું કે કલમ 39(B) હેઠળ આવતા સંસાધન અંગેની તપાસ અમુક ચોક્કસ બાબતો પર આધારિત હોવી જોઈએ. આમાં સંસાધનની પ્રકૃતિ, તેની લાક્ષણિકતાઓ, સમુદાયની સુખાકારી પર સંસાધનની અસર, સંસાધનની અછત અને આવા સંસાધનોને ખાનગી હાથમાં કેન્દ્રિત કરવાના પરિણામો જેવા પરિબળોનો સમાવેશ થઈ શકે છે. બેન્ચે કહ્યું કે સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા વિકસિત જાહેર ટ્રસ્ટના સિદ્ધાંતો સમુદાયના ભૌતિક સંસાધનોના દાયરામાં આવતા સંસાધનોને ઓળખવામાં પણ મદદ કરી શકે છે.
જસ્ટિસ ધુલિયાએ તેમના અલગ નિર્ણયમાં બહુમતી સાથે સંપૂર્ણ અસંમતિ વ્યક્ત કરી હતી
જસ્ટિસ નાગરથ્ના, એક અલગ ચુકાદામાં, બહુમતી સાથે આંશિક રીતે સંમત થયા હતા, પરંતુ જસ્ટિસ ધૂલિયાએ તેમના અલગ ચુકાદામાં, બહુમતીથી સંપૂર્ણપણે અસંમતિ દર્શાવતા કહ્યું હતું કે ભૌતિક સંસાધનોનું નિયંત્રણ અને વિતરણ કેવી રીતે થાય છે તે જોવાનું સંસદનો વિશેષાધિકાર છે. તેમણે કહ્યું કે ખાનગી માલિકીના સંસાધનો ક્યારે અને કેવી રીતે ભૌતિક સંસાધનોની વ્યાખ્યામાં આવે છે તે કોર્ટ જાહેર કરી શકતી નથી.
આ કેસ ખાસ કરીને બંધારણની કલમ 31C અને 39(b) અને (c) ના અર્થઘટનને લગતો હતો. મુખ્ય કેસ મુંબઈથી આવ્યો હતો અને આ કેસમાં મુખ્ય અરજદાર પણ પ્રોપર્ટી ઓનર્સ એસોસિએશન અને અન્ય વિરુદ્ધ મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય હતા.
