જો તમે ક્યારેય કોઈને પત્ર લખ્યો હોય અથવા પાર્સલ મોકલ્યું હોય, તો તમારે સરનામાં સાથે પિન કોડ લખવો પડ્યો હોત. આ (પિન કોડ સિસ્ટમ) વિના સરનામું અધૂરું માનવામાં આવે છે. પરંતુ પિન કોડ શું છે, કોઈપણ સ્થળના સરનામા પાછળ આ નંબરો શા માટે લખવામાં આવે છે અને તે કેવી રીતે શરૂ થયો. ચાલો આ લેખમાં આ પ્રશ્નોના જવાબો જાણીએ.
પિનકોડ શું છે?
પિન કોડનું પૂરું નામ પોસ્ટલ ઇન્ડેક્સ નંબર છે. તે ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા દેશના વિવિધ પ્રદેશોને ઓળખવા માટે બનાવવામાં આવેલ 6-અંકનો કોડ છે. પિન કોડનો હેતુ ટપાલ સેવાઓને ઝડપી, સુવ્યવસ્થિત અને સચોટ બનાવવાનો છે, જેથી પત્રો, પાર્સલ અને અન્ય ટપાલ યોગ્ય જગ્યાએ પહોંચે.
પિન કોડનું બંધારણ શું છે?
ભારતનો પિન કોડ 6 અંકોનો બનેલો છે, દરેક અંક ચોક્કસ ભૌગોલિક ક્ષેત્રનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
પહેલો અંક – તે ભારતના ક્ષેત્રને દર્શાવે છે. ભારત 9 પોસ્ટલ ઝોનમાં વહેંચાયેલું છે, જેમાંથી 8 પ્રાદેશિક છે અને 9મો ઝોન આર્મી (આર્મી પોસ્ટલ સર્વિસ) માટે છે.
૧ – ઉત્તરીય પ્રદેશ (દિલ્હી, હરિયાણા, પંજાબ, હિમાચલ પ્રદેશ, જમ્મુ અને કાશ્મીર)
૨ – ઉત્તરીય પ્રદેશ (ઉત્તરાખંડ, ઉત્તર પ્રદેશ)
૩ – પશ્ચિમી પ્રદેશ (રાજસ્થાન, ગુજરાત)
૪ – પશ્ચિમી પ્રદેશ (મહારાષ્ટ્ર, ગોવા, મધ્યપ્રદેશ)
૫ – દક્ષિણ પ્રદેશ (આંધ્રપ્રદેશ, તેલંગાણા, કર્ણાટક)
૬ – દક્ષિણ પ્રદેશ (કેરળ, તમિલનાડુ)
૭ – પૂર્વીય ક્ષેત્ર (પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશા, આસામ)
૮ – પૂર્વીય પ્રદેશ (બિહાર, ઝારખંડ)
9. આર્મી પોસ્ટલ સર્વિસ (APO અને FPO)
બીજો અંક – તે પેટા-ક્ષેત્ર દર્શાવે છે.
ત્રીજો અંક – તે જિલ્લાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
છેલ્લા ત્રણ અંકો – આ ચોક્કસ પોસ્ટ ઓફિસનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
ઉદાહરણ: જો પિનકોડ 110001 છે, તો:
૧ – ઉત્તર ઝોન (દિલ્હી)
૧૦ – દિલ્હી પેટા-પ્રદેશ
૦૦૧ – કનોટ પ્લેસ પોસ્ટ ઓફિસ
પિન કોડ સિસ્ટમ કેવી રીતે શરૂ થઈ?
પિન કોડ સિસ્ટમ ૧૫ ઓગસ્ટ ૧૯૭૨ ના રોજ રજૂ કરવામાં આવી હતી. આ જરૂરી હતું કારણ કે દેશમાં ટપાલ સેવાઓનું આયોજન કરવા માટે એક સચોટ સરનામાં સિસ્ટમ જરૂરી હતી. ભારત જેવા વિશાળ દેશમાં, જ્યાં હજારો ગામડાઓ, નગરો અને શહેરો છે, પોસ્ટને યોગ્ય સ્થાને પહોંચાડવી એ એક મોટો પડકાર હતો.
આ સિસ્ટમ શ્રીરામ ભીખાજી વેલણકર દ્વારા વિકસાવવામાં આવી હતી, જેઓ તે સમયે ભારતીય ટપાલ વિભાગમાં અધિક સચિવ હતા. તેમણે દેશને વિવિધ પ્રદેશોમાં વિભાજીત કર્યો અને ટપાલ સેવાઓને વધુ કાર્યક્ષમ બનાવવા માટે પોસ્ટકોડ સિસ્ટમ રજૂ કરી.
પિનકોડનું મહત્વ
ટપાલ સેવાઓમાં સુધારો – પિન કોડને કારણે, પત્રો અને પાર્સલ ઝડપથી અને સાચા સરનામે પહોંચવા લાગ્યા.
ઈ-કોમર્સની સુવિધા – ઓનલાઈન શોપિંગમાં, પિન કોડની મદદથી વસ્તુઓનું ડિલિવરી સરનામું સચોટ હોય છે.
બેંકિંગ અને સરકારી યોજનાઓમાં ઉપયોગ – બેંક ખાતા, આધાર કાર્ડ, રેશન કાર્ડ વગેરે માટે પિન કોડ જરૂરી છે.
કટોકટી સેવાઓમાં મદદ – પિન કોડની મદદથી, એમ્બ્યુલન્સ, પોલીસ અને અન્ય કટોકટી સેવાઓ યોગ્ય સ્થાને પહોંચી શકે છે.
