અવકાશ એક વિશાળ ક્ષેત્ર છે અને પૃથ્વીની નીચી ભ્રમણકક્ષા પણ છે. અમે અત્યાર સુધીમાં હજારો ઉપગ્રહો અવકાશમાં મોકલ્યા છે અને તેમાંથી ઘણા બગડ્યા છે અને ત્યાં જ છોડી દેવામાં આવ્યા છે અને તેઓ અને તેમના ટુકડાઓ ત્યાં કચરા તરીકે પડ્યા છે અને પૃથ્વીની પરિક્રમા કરી રહ્યા છે. પરંતુ શું આ કચરો અન્ય ઉપગ્રહો માટે ખતરો છે? હા અલબત્ત, પરંતુ કેટલું મોટું? આ ચર્ચાનો વિષય છે. પણ એટલી જ ચિંતાજનક. આપણા વૈજ્ઞાનિકોએ દાયકાઓ પહેલા આ ખતરાની ચેતવણી આપવાનું શરૂ કર્યું હતું અને અહીંથી કેસલર સિન્ડ્રોમ નામ આવ્યું છે. ચાલો જાણીએ કે આ કેસલર સિન્ડ્રોમ શું છે અને તેનો આ કચરા સાથે શું સંબંધ છે?
કેસલર સિન્ડ્રોમ શું છે?
1970 ના દાયકાથી અવકાશના જોખમને માન્યતા આપવામાં આવી હતી. નાસાના વૈજ્ઞાનિક ડોનાલ્ડ કેસલરે 1978માં એક અનુમાનિત પરિસ્થિતિનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો જે ભવિષ્યમાં ચોક્કસપણે આવી શકે છે. અને હવે એવું માનવામાં આવે છે કે તે ટૂંક સમયમાં આવશે. આ સ્થિતિમાં, પૃથ્વીની નીચેની ભ્રમણકક્ષામાં અથડામણની ઘટનાઓ શરૂ થશે જેમાં ઉપગ્રહો, અવકાશયાન, રોકેટ વગેરે ટકરાશે અને તૂટી જશે અને વધુ કચરો પેદા કરશે અને અથડામણની ઘટનાઓની શ્રેણી શરૂ કરશે જે ક્યારેય સમાપ્ત થશે નહીં. આ પછી, પરિસ્થિતિ એવી બનશે કે વર્ગખંડો એટલો કચરોથી ભરાઈ જશે કે ભાવિ પેઢીઓ માટે તેનો ઉપયોગ કરવો શક્ય બનશે નહીં.
આમાંથી શું થશે
આનું સૌથી મોટું પરિણામ એ આવશે કે સ્પેસ ટેક્નોલોજીના કારણે આજે આપણે જે ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ તેનો નાશ થશે. આની GPS, સેટેલાઇટ કમ્યુનિકેશન, વેધર મોનિટરિંગ અને અવકાશ સંશોધન પર ગંભીર અસર પડશે. આ પરિસ્થિતિઓ ભલે ગમે તેટલી કાલ્પનિક હોય, તેમનું જોખમ અને જોખમ વધી રહ્યું છે. અને હવે હજારો ઉપગ્રહો ઝડપથી અવકાશમાં છોડવા જઈ રહ્યા છે. તેમને રોકવું અશક્ય છે.
આ કચરામાં શું થશે?
અવકાશના ભંગાર અથવા સ્પેસ જંકમાં ઘણું બધું આવે છે. આમાં તમામ નાશ પામેલા ઉપગ્રહો, માનવીઓ દ્વારા છોડવામાં આવેલો કચરો, રોકેટના તે ભાગો કે જે પૃથ્વીના વાતાવરણમાં પ્રવેશી શક્યા નથી, નકામા અવકાશયાન અને તેના તૂટેલા ટુકડાઓનો સમાવેશ થાય છે. યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીના જણાવ્યા અનુસાર, 1950થી અત્યાર સુધીમાં અંદાજે 50 હજાર ટન સામગ્રી અવકાશમાં છોડવામાં આવી છે અને સપ્ટેમ્બર 2024 સુધીમાં 13 હજાર ટન સામગ્રી ભ્રમણકક્ષામાં રહી ગઈ છે. અત્યાર સુધીમાં લોન્ચ કરાયેલા 19590 ઉપગ્રહોમાંથી 13230 હજુ ભ્રમણકક્ષામાં છે અને તેમાંથી 10200 હાલમાં કાર્યરત છે.
એક ઇંચ કચરો પણ વિનાશ માટે પૂરતો છે
સમસ્યા એ છે કે એક ઇંચ કચરો પણ હજારો કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે ભ્રમણકક્ષામાં ફરે છે અને તે સ્પેસ સ્ટેશન સાથે અથડાઈને તેનો સંપૂર્ણ નાશ કરવા માટે પૂરતો છે. આવી ઘટનાથી બચવા માટે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશને ઘણી વખત તેની સ્થિતિ બદલવી પડી હતી. લગભગ તમામ ઉપગ્રહો આ કરે છે.
