ભારત ઘણા વર્ષોથી સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ (UNSC) માં સ્થાયી સભ્યપદ માટે પ્રયત્નશીલ છે પરંતુ તેના માર્ગમાં ઘણા પડકારો છે જે તેની મંઝિલને મુશ્કેલ બનાવી રહ્યા છે. સુરક્ષા પરિષદના ચાર સ્થાયી સભ્યો જેમ કે અમેરિકા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ અને રશિયાએ ભારતના સભ્યપદને સમર્થન આપ્યું છે, પરંતુ ચીન ભારતના માર્ગમાં સૌથી મોટો અવરોધ છે. આ વિરોધનું મુખ્ય કારણ ભારત અને ચીન વચ્ચે ચાલી રહેલ સીમા વિવાદ અને ચીન ભારતને પ્રાદેશિક હરીફ માને છે. ચીન નથી ઈચ્છતું કે ભારત તે ઉચ્ચ પ્લેટફોર્મ પર કબજો કરે જ્યાં તેની પકડ મજબૂત રહે.
ભારત માટે ક્યાં અવરોધો છે?
‘યુનાઇટીંગ ફોર કન્સેન્સસ’ (UfC) તરીકે ઓળખાતા કાયમી સભ્ય બનવા સામે ભારતનો બીજો મોરચો છે. જૂથ વીટો અધિકારો વિના કાયમી સભ્યપદને સમર્થન આપે છે. તેમની વિચારસરણી એ છે કે સુરક્ષા પરિષદમાં વધુ બિન-સ્થાયી સભ્યો ઉમેરવા જોઈએ, જે નિર્ણય પ્રક્રિયામાં વિવિધતા લાવશે, પરંતુ ભારતનું વલણ એ છે કે નવા કાયમી સભ્યોને પણ વીટો અધિકાર મળવો જોઈએ. આ મુદ્દો બંને પક્ષો વચ્ચે મોટો અવરોધ બની રહ્યો છે.
અમેરિકાએ સૈદ્ધાંતિક રીતે ભારતની કાયમી સભ્યપદને સમર્થન આપ્યું છે પરંતુ વ્યવહારમાં તેની નીતિ થોડી શંકાસ્પદ છે. ઘણા અમેરિકન નિષ્ણાતો માને છે કે ભારત હંમેશા પશ્ચિમી દેશોના હિતોને અનુરૂપ નથી, તેથી તેને વિશ્વસનીય ભાગીદાર ગણી શકાય નહીં. આ અભિપ્રાય અમેરિકાની નીતિઓમાં સ્થિરતા પેદા કરે છે.
પ્રાદેશિક પડકારો સમસ્યાઓ સર્જી રહ્યા છે
આ ઉપરાંત ભારત પ્રાદેશિક પડકારોનો પણ સામનો કરી રહ્યું છે. ચીન સાથેની સ્પર્ધા અને પડોશી દેશોમાં વધતી અસ્થિરતા ભારતની કાયમી સભ્યપદની માંગ માટે મુશ્કેલીઓ ઊભી કરી રહી છે. બાંગ્લાદેશમાં તાજેતરના રાજકીય ફેરફારોએ દક્ષિણ એશિયાઈ ક્ષેત્રમાં ભારતની સ્થિતિ પર સવાલો ઉભા કર્યા છે, જેના કારણે તેની ક્ષેત્રીય ભૂમિકા પર પણ નજર રાખવામાં આવી રહી છે.
ભારત UNSCમાં કાયમી સભ્યપદ કેવી રીતે મેળવી શકે?
નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે UNSCમાં કાયમી સભ્યપદ મેળવવા માટે ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરવી પડશે. આ માટે ભારતે ઘણા ઘરેલું મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપવું પડશે. આમાં માનવ વિકાસ સૂચકાંકમાં સુધારો, આર્થિક અસમાનતા ઘટાડવા અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સુધારો કરવાનો સમાવેશ થાય છે. જો ભારત પોતાની આંતરિક નબળાઈઓ પર કાબુ મેળવે તો આ પરિવર્તન માત્ર તેના માટે જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વ માટે ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે.
