શાસ્ત્રો અનુસાર ભગવાન વિષ્ણુનો જન્મ ભાદ્રપદ મહિનાના શુક્લ પક્ષની બારમી તારીખે વામનના રૂપમાં થયો હતો. ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, વામનદેવ ભગવાન વિષ્ણુનો 5મો અવતાર છે.
જાણો શા માટે લેવો પડ્યો આ અવતાર-
દંતકથા અનુસાર, રાક્ષસોના રાજા બાલીએ યુદ્ધમાં દેવતાઓને હરાવીને સ્વર્ગ કબજે કર્યું હતું. બલિદાનથી બધા દેવતાઓ ખૂબ દુઃખી થયા. દુઃખી દેવતા તેની માતા અદિતિ પાસે ગયા અને તેને પોતાની સમસ્યા જણાવી. અદિતિએ તેના પતિ કશ્યપ ઋષિના કહેવા પર ઉપવાસ કર્યો, જેના પરિણામે ભગવાન વિષ્ણુનો જન્મ વામન દેવ તરીકે થયો. વામન દેવે નાની ઉંમરે રાક્ષસ રાજા બલિને હરાવ્યો હતો. બાલી ઘમંડી હતો, તેણે વિચાર્યું કે તે સૌથી મોટો દાતા છે. વિષ્ણુજી વામન દેવના રૂપમાં તેમની પાસે આવ્યા અને દાનમાં ત્રણ પગથિયા જમીન માંગી. અહંકાર બલિએ વિચાર્યું કે આ એક નાનું કાર્ય છે. સમગ્ર પૃથ્વી પર મારો અધિકાર છે, હું તેને ત્રણ પગથિયાંની જમીન દાનમાં આપું છું. બાલી વામન દેવને ત્રણ પગથિયાંની જમીન દાનમાં આપવાનો સંકલ્પ કરી રહ્યો હતો, તે સમયે શુક્રાચાર્યએ તેમને રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો.
વાસ્તવમાં શુક્રાચાર્ય જાણતા હતા કે ભગવાન વિષ્ણુ સ્વયં વામનના રૂપમાં છે. શુક્રાચાર્યએ બાલીને સમજાવ્યું કે આ કોઈ નાનું બાળક નથી, પોતે વિષ્ણુ છે. તેમને દાન ન આપો. આ સાંભળીને બલિએ કહ્યું કે ભલે તે ભગવાન હોય અને મારા દ્વારે દાન માંગવા આવ્યો હોય, તો પણ હું તેને ના પાડી શકું તેમ નથી, આટલું કહીને બલિએ પોતાના હાથમાં પાણીનું કમંડળ લીધું, પછી શુક્રાચાર્ય એક નાનકડું રૂપ ધારણ કરીને અંદર બેઠા. કમંડળની ડાળી ગઈ, જેથી કમંડળમાંથી પાણી ન નીકળે અને રાજા યજ્ઞનો સંકલ્પ લઈ ન શકે. વામન દેવ શુક્રાચાર્યની યોજના સમજી ગયા. તેણે તરત જ એક પાતળી લાકડી લઈને કમંડળની ડાળીમાં નાખી, જેના કારણે અંદર બેઠેલા શુક્રાચાર્યની એક આંખ ફાટી અને તે તરત જ કમંડળમાંથી બહાર આવી ગયા. આ પછી રાજા બલિએ વામનદેવને ત્રણ પગથિયાની જમીન દાન કરવાનો સંકલ્પ કર્યો.
રાજાએ સંકલ્પ લીધા પછી, વામનદેવે તેનું કદ વધાર્યું અને એક પગથિયે પૃથ્વી અને બીજા પગલામાં સ્વર્ગ માપ્યું. ત્રીજા પગલા માટે જમીન બચી ન હતી. વામનદેવે રાજાને પૂછ્યું કે હવે મારે ત્રીજું પગલું ક્યાં ભરવું? આ સાંભળીને રાજા બલિનો અહંકાર ચકનાચૂર થઈ ગયો. ત્યારે રાજા બલિએ કહ્યું કે તમે ત્રીજું પગલું મારા માથા પર રાખી શકો છો. બાલીની બહાદુરી જોઈને વામન દેવ ખુશ થયા અને તેને અંડરવર્લ્ડનો રાજા બનાવી દીધો. ઇન્દ્રદેવને ફરીથી સ્વર્ગનું સિંહાસન મળ્યું.