દેશમાં આર્થિક સુધારાના જનક અને પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહનું ગુરુવારે રાત્રે નિધન થયું છે. મનમોહન સિંહે એક વારસો છોડ્યો છે જે તેમને દેશની મહાન હસ્તીઓમાં સ્થાન આપે છે. મનમોહન સિંહને એક બૌદ્ધિક, આર્થિક સુધારાના પ્રણેતા અને જાહેર સેવા પ્રત્યેના તેમના સમર્પણ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
મનમોહન સિંહનું અંગત જીવન
મનમોહન સિંહનો જન્મ 26 સપ્ટેમ્બર 1932ના રોજ પંજાબ (હાલ પાકિસ્તાનમાં)ના ચકવાલ જિલ્લાના ગાહ ગામમાં થયો હતો. મનમોહન સિંહે પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો હતો. આ પછી તેણે કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો અને ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી ડીફિલ કર્યું. રાજકારણમાં જોડાતા પહેલા, તેમણે સરકારમાં ઘણા મહત્વપૂર્ણ વહીવટી પદો સંભાળ્યા હતા, જેમાં મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર, રિઝર્વ બેંકના ગવર્નર અને આયોજન પંચના ઉપાધ્યક્ષ જેવા મહત્વના હોદ્દાનો સમાવેશ થાય છે.
મનમોહન સિંહ 1991માં ભારતના નાણામંત્રી બન્યા અને ઐતિહાસિક આર્થિક ઉદારીકરણની શરૂઆત કરી. મનમોહન સિંહને આર્થિક ઉદારીકરણ તેમજ માહિતી અધિકાર અધિનિયમ, મનરેગા, આધાર કાર્ડ અને RTE તેમજ અમેરિકા સાથે નાગરિક પરમાણુ કરાર માટે હંમેશા યાદ કરવામાં આવશે. મનમોહન સિંહના પરિવારની વાત કરીએ તો તેમના પરિવારમાં પત્ની ગુરશરણ કૌર અને ત્રણ દીકરીઓ અને તેમના પરિવારનો સમાવેશ થાય છે.
મનમોહન સિંહની દીકરીઓ પણ શિક્ષણ અને લેખનની દુનિયામાં મોટું નામ છે.
મનમોહન સિંહની દીકરીઓ પણ શિક્ષણ અને લેખનની દુનિયામાં મોટું નામ છે.
મનમોહન સિંહને ત્રણ દીકરીઓ છે, ઉપિન્દર સિંહ, અમૃત સિંહ અને દમન સિંહ. પૂર્વ પીએમની ત્રણ પુત્રીઓ પણ પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં મોટું નામ છે. તો ચાલો જાણીએ મનમોહન સિંહની દીકરીઓ અને તેમની સિદ્ધિઓ વિશે-
ઉપિન્દર સિંહ
મનમોહન સિંહની પુત્રી ઉપિંદર સિંહ જાણીતા ઈતિહાસકાર અને અશોકા યુનિવર્સિટીના ડીન છે. ભૂતકાળમાં, તે દિલ્હી યુનિવર્સિટીના ઇતિહાસ વિભાગના વડા પણ રહી ચૂક્યા છે. ઉપિન્દર સિંહે સેન્ટ સ્ટીફન્સ કોલેજ, દિલ્હી અને મેકગિલ યુનિવર્સિટી, મોન્ટ્રીયલમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે ભારતના પ્રાચીન ઇતિહાસ, પુરાતત્વ અને રાજકીય વિચારો પર સંશોધન કર્યું છે. ઉપિન્દર સિંઘના પુસ્તકો ‘A History of Ancient and Early Medival India’ અને ‘Political Violence in Ancient India’ની ખૂબ પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. સામાજિક વિજ્ઞાનમાં તેમના કાર્ય માટે તેમને ઈન્ફોસિસ પ્રાઈઝ એનાયત કરવામાં આવ્યા છે.
અમૃત સિંહ
મનમોહન સિંહની બીજી પુત્રી, અમૃત સિંહ, પ્રખ્યાત માનવાધિકાર વકીલ અને સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી લો સ્કૂલમાં કાયદાની પ્રેક્ટિસના પ્રોફેસર છે. અમૃત સિંહ રુલ ઓફ લો ઈમ્પેક્ટ લેબના એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર પણ છે. અમૃત સિંહે પ્રતિષ્ઠિત યેલ લો સ્કૂલ, ઓક્સફર્ડ, કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી અભ્યાસ કર્યો છે. અમૃત સિંહ વૈશ્વિક માનવાધિકાર મુદ્દાઓમાં જાણીતું નામ છે. તેણીએ યુરોપિયન કોર્ટ ઓફ હ્યુમન રાઈટ્સ અને આફ્રિકન કમિશન ઓન હ્યુમન એન્ડ પીપલ્સ રાઈટ્સ ખાતે સુનાવણીમાં પણ ભાગ લીધો છે. તે ધ ગાર્ડિયન અને ધ ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સ જેવા પ્રતિષ્ઠિત અખબારોમાં પણ લેખ લખતી રહે છે.
દમન સિંહ
દમન સિંહ લેખન જગતમાં સક્રિય છે અને તેમણે સ્ટ્રીક્ટલી પર્સનલ મનમોહન અને ગુરશરણ, મનમોહન સિંહના જીવન પર એક સંસ્મરણ પુસ્તક લખ્યું છે. આ પુસ્તકમાં મનમોહન સિંહના અંગત જીવન વિશે ઘણી માહિતી આપવામાં આવી છે. આ સિવાય દમન સિંહે ધ સેક્રેડ ગ્રોવ એન્ડ નાઈન બાય નાઈન પણ લખ્યું છે.
