કોમ્પ્ટ્રોલર એન્ડ ઓડિટર જનરલ (CAG)ના રિપોર્ટમાં દેશના શહેરોમાં કામચલાઉ વલણ અને નબળી દિશાનું સત્ય પણ બહાર આવ્યું છે. CAG એ ગઈ કાલે રાજ્યોમાં 74મા બંધારણીય સુધારા અધિનિયમ, 1992 ની જોગવાઈઓના અમલીકરણની સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે તેનો અહેવાલ બહાર પાડ્યો હતો.
17 રાજ્યોમાં 2625 શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓમાંથી માત્ર 1600એ સક્રિય ચૂંટાયેલી કાઉન્સિલની રચના કરી નથી. CAG એ 18 રાજ્યો – આંધ્ર પ્રદેશ, આસામ, છત્તીસગઢ, હરિયાણા, હિમાચલ પ્રદેશ, ઝારખંડ, કર્ણાટક, કેરળ, મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, મણિપુર, ઓડિશા, પંજાબ, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, તેલંગાણા, ત્રિપુરા અને ઉત્તરાખંડની કામગીરીનું મૂલ્યાંકન કર્યું છે અને તથ્યો તેમને સંબંધિત રજૂઆત કરવામાં આવી છે.
ચૂંટાયેલી કાઉન્સિલ ફક્ત આસામમાં જ સક્રિય છે
આમાંથી માત્ર આસામમાં સક્રિય ચૂંટાયેલી કાઉન્સિલ છે, બાકીની 17માં કાં તો તેની રચના થઈ નથી અથવા તો નિષ્ક્રિય સ્થિતિમાં છે. માત્ર ચાર રાજ્યો – હિમાચલ પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, કેરળ અને તમિલનાડુ – એ બેંગલુરુ સ્થિત નીતિ વિશ્લેષક જૂથ, જનાગ્રહના સહયોગથી કરવામાં આવેલા મૂલ્યાંકન મુજબ, તેમના ચૂંટણી પંચોને વોર્ડની સીમાંકન કરવાની સત્તા આપી છે.
માત્ર પાંચ રાજ્યો- ઉત્તરાખંડ, હરિયાણા, ઝારખંડ, છત્તીસગઢ અને તમિલનાડુ-એ તેમના શહેરી રહેવાસીઓને સીધા મેયરની ચૂંટણી કરવાનો અધિકાર આપ્યો છે. આનો અર્થ એ થયો કે 18 રાજ્યોની 24.1 કરોડ વસ્તીમાંથી માત્ર 6.1 કરોડ લોકો જ પોતાના શહેરોના મેયરની પસંદગી કરી શકે છે.
74મા બંધારણીય સુધારાની ફરજિયાત જોગવાઈ
રાજ્યો પણ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં નિયમિતપણે તેમના નાણા પંચની રચના કરી રહ્યાં નથી. તેમના તરફથી, નાણાં પંચોની રચનામાં સરેરાશ 412 દિવસનો વિલંબ થાય છે. માત્ર દસ રાજ્યોએ જ નાણાપંચની રચના કરી છે, જે 74મા બંધારણીય સુધારાની ફરજિયાત જોગવાઈ છે.
જનાગ્રહના CEO શ્રીકાંત વિશ્વનાથને જણાવ્યું હતું કે CAG એ બહુચર્ચિત 74મા બંધારણીય સુધારા વિધેયકના અમલીકરણમાં રાજ્યોની શિથિલતાને ઉજાગર કરીને એક મહાન કાર્ય કર્યું છે, જેના દ્વારા તમામ સત્તાઓ મ્યુનિસિપલ સંસ્થાઓને આપવામાં આવી હતી. આ સમજાવવામાં મદદ કરે છે કે શા માટે દેશમાં શહેરી સ્થાનિક સરકારો નબળી રહે છે. આ વાસ્તવિકતાનો સૌથી મોટો પુરાવો છે, જે આંકડાઓ દ્વારા પુષ્ટિ મળે છે.
માત્ર ત્રણ રાજ્યોએ જ જિલ્લા વિકાસ યોજનાઓ બનાવી છે
કેગના રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે માત્ર ત્રણ રાજ્યોએ જ જિલ્લા વિકાસ યોજનાઓ તૈયાર કરી છે. આ રાજ્યો કેરળ, મહારાષ્ટ્ર અને ઉત્તરાખંડ છે અને માત્ર દસ રાજ્યો જ જિલ્લા આયોજન સમિતિઓ રચી શક્યા છે. શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓમાં સરેરાશ માત્ર 61 ટકા નાણાં ખર્ચવામાં આવ્યા છે. આનો અર્થ એ થયો કે આપણાં શહેરો ન તો તેમના પોતાના સ્ત્રોતમાંથી ભંડોળ એકત્ર કરી શકે છે અને ન તો ફાળવણી દ્વારા મળેલા નાણાંનો પૂરો ઉપયોગ કરી શકે છે. પોતાના સંસાધનોના ખર્ચના સંદર્ભમાં 42 ટકાનો તફાવત છે. આ એક મોટો તફાવત છે અને દર્શાવે છે કે સંસ્થાઓ તેમના ખર્ચના સંદર્ભમાં પોતાને તૈયાર કરવામાં સક્ષમ નથી.
તમામ સંસ્થાઓમાં 37 ટકા સ્ટાફની અછત
CAG એ બીજી મોટી ઉણપ નોંધી છે. તમામ સંસ્થાઓમાં 37 ટકા સ્ટાફની અછત છે, જેના કારણે તેઓ પહેલા જેટલું કામ કરી શકતા નથી, વધતા પડકારોને પહોંચી વળવા દો.
