સહકારી ક્ષેત્ર માટે એક મોટા સમાચાર છે. બહુપ્રતિક્ષિત સહકારી યુનિવર્સિટી બનાવવાનો માર્ગ સાફ થઈ ગયો છે. સહકારી ક્ષેત્રે મોખરે રહેલા ગુજરાતમાં તેનું નિર્માણ થશે. અહીં, આણંદ સ્થિત ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ રૂરલ મેનેજમેન્ટ (IRMA)ને સહકારી યુનિવર્સિટી બનાવવાનો નિર્ણય લેવાયો છે. આ યુનિવર્સિટીની સ્થાપના માટે ‘ત્રિભુવન’ સહકારી યુનિવર્સિટી બિલ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવશે. યુનિવર્સિટી બનવાથી ગ્રામીણ વિસ્તારોના વિકાસ માટે શિક્ષણ આપવાનું મોટું પ્લેટફોર્મ મળશે. સહકાર દ્વારા ખેડૂતો અને ગ્રામીણ વિસ્તારોના વિકાસ માટે સરકારે રોડમેપ બનાવ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં સહકારી અભ્યાસ માટે અલગ યુનિવર્સિટીની રચના આ ક્ષેત્રમાં નવી ગતિ લાવશે. યુનિવર્સિટી તેના ખર્ચને પહોંચી વળવા માટે આત્મનિર્ભર બનવાનું પણ લક્ષ્ય રાખશે.
દેશની પ્રથમ સહકારી યુનિવર્સિટીનું નામ “ત્રિભુવન” સહકારી યુનિવર્સિટી હશે. આ નામ સ્વતંત્રતા સેનાની ત્રિભુવન દાસ પટેલને સમર્પિત છે, જેને ભારતમાં સહકારી ચળવળના પિતા માનવામાં આવે છે. હાલમાં ઇરમામાં પીજી કોર્સ ચલાવવામાં આવે છે. જે એમબીએ ડિગ્રી તરફ દોરી જાય છે. IRMA એ ગ્રામીણ વિસ્તારોના વિકાસ માટે સમર્પિત એક બિઝનેસ સ્કૂલ છે, જેની સ્થાપના 1979માં ડૉ. વર્ગીસ કુરિયન દ્વારા કરવામાં આવી હતી. અહીં ભણેલા લોકો સહકારી ક્ષેત્રમાં મોટા હોદ્દા પર છે.
ઇરમાની લોકપ્રિયતા
ઇરમા નજીક ક્યાંય પણ ગ્રામીણ વ્યવસ્થાપનનો અભ્યાસ ઓફર કરતી સંસ્થા નથી. આ એક એવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થા છે કે ઈન્દિરા ગાંધી, રાજીવ ગાંધી, અટલ બિહારી વાજપેયી અને મનમોહન સિંહ જેવા વડાપ્રધાનો પણ અહીંની મુલાકાત લઈ ચૂક્યા છે. સમગ્ર વિશ્વમાં સહકારી ક્ષેત્રે ગુજરાતને ખૂબ જ સફળ મોડલ તરીકે જોવામાં આવે છે અને હવે અહીં સહકારી યુનિવર્સિટીની સ્થાપના પોતાનામાં વિશેષ છે.
મહારાષ્ટ્રને આંચકો
મહારાષ્ટ્ર સહકારી ક્ષેત્રે પણ ઘણું આગળ છે. અહીં સહકારી ખાંડ મિલોનું મોટું નેટવર્ક છે. વૈકુંઠ મહેતા નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ કોઓપરેટિવ મેનેજમેન્ટ (VAMNICOM) પુણેમાં આવેલી છે, તેને સહકારી યુનિવર્સિટી બનાવવાની વાત થઈ હતી પરંતુ સરકારે આ માટે ગુજરાતની પસંદગી કરી હતી. તે આણંદ શહેરમાં બનાવવામાં આવશે, જ્યાં નેશનલ ડેરી ડેવલપમેન્ટ બોર્ડની ઓફિસ અને અમૂલનો મુખ્ય પ્લાન્ટ આવેલું છે. યુનિવર્સિટી બનાવવા માટે ઇરમા આસપાસ પૂરતી જમીન છે.
શું ફાયદો થશે?
વર્લ્ડ કોઓપરેટિવ ઈકોનોમિક ફોરમના એક્ઝિક્યુટિવ ચેરમેન બિનોદ આનંદ કહે છે કે “સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિ”ના વિઝનને સાકાર કરવા માટે એક સહકારી યુનિવર્સિટીની જરૂર હતી, જે હવે પૂર્ણ થવા જઈ રહી છે. સહકાર એ ગ્રામીણ વિકાસનું કેન્દ્ર છે, છતાં આજ સુધી આ ક્ષેત્ર માટે કોઈ કામ થયું નથી. પ્રથમ વખત તેના અભ્યાસ માટે યુનિવર્સિટી ખોલવાનો વિચાર આવ્યો. તેના નિર્માણથી સહકારી ક્ષેત્રમાં સારું માનવબળ આવશે. કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકાર મંત્રી અમિત શાહ અને નેશનલ કોઓપરેટિવ યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (NCUI)ના પ્રમુખ દિલીપ સંઘાણીએ આ યુનિવર્સિટીના નિર્માણમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે.
આનંદ કહે છે કે ભારતમાં સહકારનો ઈતિહાસ સો વર્ષ કરતાં પણ વધુ જૂનો છે, પરંતુ જો આપણે 100 સફળ સહકારી સંસ્થાઓની યાદી બનાવવાની વાત કરીએ તો તે બનાવવું ઘણું મુશ્કેલ બની જશે. આખી વાર્તા IFFCO, KRIBHCO અને અમૂલ સુધી ઉકળે છે. કારણ એ છે કે સહકારી ક્ષેત્રના વિકાસ માટે કોઈ વ્યાવસાયિક અભિગમ નથી. જ્યારે સહકારી ક્ષેત્રનો પણ અભ્યાસ કરવામાં આવશે તો આ ક્ષેત્ર માટે સારું માનવબળ ઉપલબ્ધ થશે. જેના કારણે આ ક્ષેત્રનો વિકાસ થશે.
