કોઈપણ દેશનું ચલણ તે દેશનો ઈતિહાસ જણાવે છે. મોટાભાગે તમામ દેશો નોટો પર તેમની પ્રાચીન વિરાસત અને પ્રખ્યાત હસ્તીઓની તસવીરો મૂકવાને મહત્વ આપે છે. અમેરિકી ડોલર પર જ્યોર્જ વોશિંગ્ટન, પાકિસ્તાની નોટ પર મોહમ્મદ અલી જિન્નાહ, ચીની નોટ પર માઓ ઝેડોંગ અને ભારતીય નોટ પર મહાત્મા ગાંધીની તસવીર જોઈ શકાય છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ભારતીય ચલણ માટે મહાત્મા ગાંધી ઘણા લોકોની પહેલી પસંદ ન હતા.
ગાંધીજી આઝાદીના 22 વર્ષ પછી નોટો પર જોવા મળ્યા
સ્વતંત્ર ભારતમાં પહેલીવાર જ્યારે ચલણી નોટો પર મહાત્મા ગાંધીની તસવીર લગાવવાનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો ત્યારે તે નિષ્ફળ સાબિત થયો. આઝાદીના ઘણા વર્ષો બાદ ભારતીય ચલણી નોટો પર મહાત્મા ગાંધીની તસવીર છપાઈ હતી અને 90ના દાયકામાં ગાંધીજીની તસવીર ભારતીય નોટોની ઓળખ બની ગઈ હતી. મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રપિતા છે. આવી સ્થિતિમાં આજે જ્યારે આપણે ચલણી નોટો પર તેનો ફોટો જોઈએ છીએ ત્યારે આપણને આશ્ચર્યનો પાર નથી. જો કે, ભારતીય નોટો માટે ગાંધી પ્રથમ પસંદગી ન હતા. તો સવાલ એ છે કે ગાંધી નહીં તો કોણ? આ પ્રશ્નનો જવાબ જાણવા આપણે સ્વતંત્રતા તરફ વળવું પડશે.
આ ચિત્રો નોટો પર છાપવામાં આવ્યા હતા
આઝાદી પછી પણ બ્રિટિશ રાજા કિંગ જ્યોર્જની તસવીર ભારતીય નોટો પર છપાવવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. આ ટ્રેન્ડ 1949 સુધી ચાલુ રહ્યો. પરંતુ 1949માં 1 રૂપિયાનો નવો સિક્કો બહાર આવ્યો, જેમાં પહેલીવાર કિંગ જ્યોર્જની જગ્યાએ સારનાથના અશોક સ્તંભનો ફોટો એટલે કે રાષ્ટ્રીય પ્રતીક છપાયો. આવી જ રીતે 50 અને 60ના દાયકામાં આવી ઘણી નોટો આવી જેના પર ચિત્તા અને હરણની તસવીરો જોવા મળી હતી. આ ઉપરાંત હીરાકુડ ડેમ, આર્યભટ્ટ સેટેલાઇટ અને બૃહદેશ્વર મંદિર પણ ભારતીય નોટોનું ગૌરવ બની ગયું છે.
90ના દાયકામાં ગાંધીજીનું વર્ચસ્વ હતું
ગાંધીજીનો 100મો જન્મદિવસ 2 ઓક્ટોબર 1969ના રોજ ઉજવવામાં આવ્યો હતો. આ સમયગાળા દરમિયાન ભારતીય ચલણ પર પ્રથમ વખત મહાત્મા ગાંધીનો ફોટો છપાયો હતો. 1987માં રાજીવ ગાંધી સરકારે 500 રૂપિયાની નોટ પર ગાંધીજીનો ફોટો લગાવવાની મંજૂરી આપી હતી. 90ના દાયકામાં રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એ ગાંધીજીની તસવીરોવાળી ઘણી નોટો છાપી હતી. આ સાથે જ મહાત્મા ગાંધીની તસવીર કાયમ માટે ભારતીય ચલણની ઓળખ બની ગઈ.
બદલવાની માંગ
આજે પણ ઘણા લોકો ભારતીય નોટો પર મહાત્મા ગાંધીની તસવીર બદલવાની માંગ કરે છે. ગાંધીજીના સ્થાને જવાહર લાલ નેહરુ, સુભાષચંદ્ર બોઝ, સરદાર પટેલ અને લક્ષ્મી-ગણેશના ફોટા મુકવાની માંગ છે. જો કે હજુ સુધી આ અંગે કોઈ સહમતિ સધાઈ નથી.
