એવા કોઈ સંકેત નથી કે ભારતમાં રાજકીય પક્ષો મફત આપવા માટે કંઈ કરશે. આવી સ્થિતિમાં, ઝડપી આર્થિક વિકાસ દર હાંસલ કરવા છતાં, રાજ્યો પર દેવાનો બોજ ઓછો થઈ રહ્યો નથી. દેશના મુખ્ય રાજ્યોની નાણાકીય સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન દર્શાવે છે કે ચાલુ નાણાકીય વર્ષ 2024-25 દરમિયાન, તેમના દેવાનો બોજ તેમના જીડીપીની તુલનામાં 31-32 ટકા રહેશે. ગત નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન આ રાજ્યોનું દેવું કુલ જીડીપીના 32 ટકા હતું.
આવકના 13 ટકા લોનના વ્યાજ પાછળ ખર્ચવામાં આવશે
આર્થિક સંશોધન એજન્સી ક્રિસિલે મંગળવારે જાહેર કરેલા એક રિપોર્ટમાં આ વાત કહી છે. રિપોર્ટ અનુસાર, આ વર્ષે આ રાજ્યો લોનના વ્યાજની ચુકવણીમાં કુલ આવકના 13 ટકા ખર્ચ કરશે, જે ઘણું જોખમી છે. નાણાપંચનું કહેવું છે કે કુલ આવકના 10 ટકાથી વધુનો ઉપયોગ લોન ચૂકવવા માટે થવો જોઈએ નહીં.
આ રાજ્યો પર ઘણું દેવું છે
CRISIL એ મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, બિહાર, કર્ણાટક, તમિલનાડુ, ઉત્તર પ્રદેશ, તેલંગાણા, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ, પંજાબ, હરિયાણા, ઝારખંડ, ગોવા, ઓડિશા, છત્તીસગઢના બજેટ પર ઉપરોક્ત અહેવાલ તૈયાર કર્યો છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે દેશના તમામ રાજ્યોનું 95 ટકા દેવું આ રાજ્યો પર છે.
રેવન્યુ કલેક્શનની ગતિ પણ સારી નથી
ભારતના મોટાભાગના રાજ્યો રાજકોષીય ખાધની સમસ્યાનો સામનો કરી રહ્યા છે, એટલે કે તેમના ખર્ચ અને આવક વચ્ચેનો તફાવત વધી રહ્યો છે. તેમના ખર્ચાઓ ઉંચા છે, ખાતરીપૂર્વકની ચૂકવણીનો બોજ વધી રહ્યો છે અને મહેસૂલ વસૂલાતની વૃદ્ધિની ગતિ પણ ખાસ નથી. ચાલુ નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન આ રાજ્યો પર દેવાનો કુલ બોજ વધીને રૂ. 96 લાખ કરોડ થવાની શક્યતા છે.
7.4 લાખ કરોડની લોન લેવી પડી શકે છે
ક્રિસિલ રેટિંગ્સના વરિષ્ઠ નિર્દેશક અનુજ સેઠીનું કહેવું છે કે આ વર્ષે રાજ્યોની એકંદર રાજકોષીય ખાધ રૂ. 1.1 લાખ કરોડ રહેવાની ધારણા છે. તેઓ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલપમેન્ટ, વોટર સપ્લાય, અર્બન ડેવલપમેન્ટ વગેરે પર રૂ. 7.2 લાખ કરોડ ખર્ચે તેવી શક્યતા છે. આવી સ્થિતિમાં તેમને 7.4 લાખ કરોડ રૂપિયાની નવી લોન લેવી પડી શકે છે.
રાજ્યોના રેટિંગને અસર થશે
ગયા વર્ષે રાજ્યોએ 7.1 લાખ કરોડ રૂપિયાની નવી લોન લીધી હતી. ગત નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન રાજ્યો પર કુલ 84 લાખ કરોડ રૂપિયાનું દેવું હતું. આના પર તેમણે વર્ષ 2024-25માં 4.8-5 લાખ કરોડ રૂપિયાનું વ્યાજ ચૂકવવું પડશે. જે આ રાજ્યોની કુલ આવકના 13 ટકા છે. ક્રિસિલે એમ પણ કહ્યું છે કે દેવા અંગેની સ્થિતિ સ્પષ્ટ છે કે આ રાજ્યો પર નાણાકીય બોજ ભવિષ્યમાં પણ રહેશે અને તેમના રેટિંગને પણ અસર થશે.
રાજ્યો કેવી રીતે ઉભરશે?
આશરે, આ વર્ષના અંતે, રાજ્યો પર કુલ દેવાનો બોજ રૂ. 96 લાખ કરોડ હશે, જે તેમના જીડીપીના 31-32 ટકા હશે (રાજ્યોનું ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ એટલે કે તેમના અર્થતંત્રનું કદ). જો અપેક્ષા કરતાં વધુ આવકની વસૂલાત થાય અથવા કેન્દ્ર તરફથી મદદ મળે તો જ તેમના માટે આ પરિસ્થિતિમાંથી બહાર નીકળવું શક્ય છે.
