બાળપણથી જ આપણે વિવિધ કવિતાઓ અને લેખોમાં વાંચતા આવ્યા છીએ કે જંગલમાં કસ્તુરી નામનું એક હરણ રહે છે, જેની નાભિમાં વિશ્વની સૌથી આકર્ષક સુગંધ છે. લોકોમાં આ સુગંધની ઈચ્છા એટલી પ્રબળ છે કે તેને મેળવવા માટે મોટા પાયે હરણનો શિકાર કરવામાં આવ્યો છે. જો કે, ઘણા લોકો આ બધી હકીકતોને માત્ર ખોટી માન્યતાઓ તરીકે જુએ છે. “કસ્તુરી” નામના આ ખાસ હરણ અને તેમાંથી આવતી ઉત્તમ સુગંધ વિશે કેટલીક વાસ્તવિક માહિતી શેર કરવા જઈ રહ્યા છીએ.
નેચર એન્વાયરમેન્ટ એન્ડ વાઇલ્ડલાઇફ સોસાયટીના પ્રોજેક્ટ મેનેજર અભિષેક, જેઓ છેલ્લા 25 વર્ષથી વન્યજીવો પર કામ કરી રહ્યા છે, તે સમજાવે છે કે “કસ્તુરી” એક ખાસ હરણ છે, જે હરણ અને કાળા હરણથી અલગ છે. અંગ્રેજીમાં તેને મસ્ક ડીયર કહે છે, જે મુખ્યત્વે એન્ટિલોપ હરણની પ્રજાતિ હેઠળ આવે છે.
નિષ્ણાતો કહે છે કે કસ્તુરી હરણની નાભિમાં એક પોડ હોય છે, જે કસ્તુરી નામના તત્વથી ભરેલો હોય છે. આ તત્વ એટલું સુગંધિત છે કે તેની ગણતરી વિશ્વની શ્રેષ્ઠ સુગંધમાં થાય છે. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે વિશ્વના શ્રેષ્ઠ પરફ્યુમમાંથી એક “મસ્ક” કસ્તુરીમાંથી તૈયાર કરવામાં આવે છે, તેથી તેને કસ્તુરી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
અભિષેકના મતે જેમ જેમ હરણ પુખ્તવયમાં વધે છે તેમ તેમ તેમની નાભિમાં રહેલી કસ્તુરીની સુગંધ પણ વધે છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે આ મંત્રમુગ્ધ તત્વ માત્ર નર હરણમાં જ જોવા મળે છે, માદાઓ કસ્તુરીથી વંચિત છે.
નિષ્ણાતોના મતે નર હરણની નાભિમાં ચામડાના બોલ જેવો આકાર હોય છે, જેની અંદર અર્ધ ઘન (જેલી જેવું) સ્વરૂપમાં સુગંધિત તત્વ ભરેલું હોય છે. ઉલ્લેખનીય છે કે આ કસ્તુરી તરીકે ઓળખાય છે. હરણની વધતી ઉંમર સાથે, કસ્તુરી પણ સુકાઈ જવા લાગે છે અને અંતે સુકાઈને સ્ફટિકના રૂપમાં બની જાય છે.
તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે કસ્તુરીની સુગંધ એટલી હળવી, આકર્ષક અને ટકાઉ હોય છે કે તેના એક ગ્રામની કિંમત 30 હજાર રૂપિયા સુધી કહેવાય છે. એવું પણ કહેવાય છે કે હરણ તેની નાભિમાંથી આવતી કસ્તુરીની સુગંધથી એટલો માદક થઈ જાય છે કે તે જીવનભર તેની શોધમાં ભટકતો રહે છે. નવાઈની વાત એ છે કે હરણ એ વાતથી અજાણ છે કે તેની નાભિમાંથી કસ્તુરીની સુગંધ આવી રહી છે.
