Jagannath Rath Yatra 2024: પુરીનું શ્રી જગન્નાથ મંદિર, જે ભગવાન જગન્નાથ એટલે કે શ્રી કૃષ્ણને સમર્પિત છે. આ મંદિર હિન્દુઓના ચાર ધામોમાંનું એક છે. આ મંદિરમાં ભગવાન કૃષ્ણની સાથે તેમના મોટા ભાઈ બલભદ્ર અને બહેન સુભદ્રાની ભવ્ય મૂર્તિઓ છે. દર 12 વર્ષે આ મૂર્તિઓ બદલવાની પરંપરા છે. પરંતુ સવાલ એ છે કે મૂર્તિ બદલવાની આ પરંપરા સદીઓથી કેમ ચાલી રહી છે અને આ મૂર્તિઓ બનાવવામાં કયા લાકડાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે?
જગન્નાથ પુરી રથયાત્રા
શ્રી જગન્નાથ મંદિરનો વાર્ષિક રથયાત્રા ઉત્સવ વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. આ યાત્રા મુખ્યત્વે અષાઢ માસના શુક્લ પક્ષના બીજા દિવસે કાઢવામાં આવે છે. જગન્નાથની ભવ્ય યાત્રા માટે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ, બલરામ અને દેવી સુભદ્રાના ત્રણ અલગ-અલગ રથ બનાવવામાં આવ્યા છે. જેમાં બલરામજીનો રથ આગળ, બહેન સુભદ્રા મધ્યમાં અને ભગવાન જગન્નાથજીનો રથ પાછળ ફરે છે. ભગવાન, રથ પર બેઠેલા, તેમની માસીના ઘરે, ગુંડીચા મંદિરે જાય છે.
શા માટે દર 12 વર્ષે મૂર્તિ બદલાય છે?
જગન્નાથ મંદિરની મૂર્તિઓ દર 12 વર્ષે બદલવામાં આવે છે. મૂર્તિઓ બદલવાની આ પરંપરાને ‘નવકલેવર’ કહેવામાં આવે છે. નવકાલેવર એટલે કે નવી મૂર્તિઓ આ અંતર્ગત જગન્નાથ મંદિરમાં સ્થાપિત ભગવાન જગન્નાથ, બલભદ્ર, સુભદ્રા અને સુદર્શનની જૂની મૂર્તિઓને બદલવામાં આવે છે. જગન્નાથજીની મૂર્તિઓ લાકડાની બનેલી હોય છે અને તેના સડી જવાનો ભય રહે છે, તેથી તેને દર 12 વર્ષે બદલવામાં આવે છે.
નવકાલેવરની પરંપરા ગુપ્ત છે
જ્યારે પ્રતિમાઓ બદલવામાં આવે છે ત્યારે આખા શહેરની લાઈટો બંધ કરી દેવામાં આવે છે અને દરેક જગ્યાએ અંધારપટ છવાઈ જાય છે. આવું એટલા માટે કરવામાં આવે છે જેથી પ્રતિમાઓ બદલવાની પ્રક્રિયાને ગોપનીય રાખી શકાય. મૂર્તિઓ બદલતી વખતે માત્ર એક મુખ્ય પૂજારી ત્યાં હાજર હોય છે અને તેમની આંખો પર પણ પટ્ટી બાંધેલી હોય છે. આવું એટલા માટે કરવામાં આવે છે જેથી પ્રતિમા બદલવાની પ્રક્રિયા સંપૂર્ણપણે ગોપનીય રહે.
આ લાકડામાંથી શિલ્પ બનાવવામાં આવે છે
આ શિલ્પો લીમડાના લાકડામાંથી બનાવવામાં આવ્યા છે. જગન્નાથ મંદિરના મુખ્ય પૂજારી પ્રથમ નવી મૂર્તિઓ માટે યોગ્ય વૃક્ષોની પસંદગી કરે છે. વૃક્ષો ફક્ત લીમડાના જ હોવા જોઈએ, જે ઓછામાં ઓછા 100 વર્ષ જૂના હોવા જોઈએ અને તેમાં કોઈપણ પ્રકારની ખામી ન હોવી જોઈએ. આ વૃક્ષોને કાપીને મંદિરમાં લાવવામાં આવે છે. ત્યારબાદ લાકડાને ત્રણ દેવતાઓના આકારમાં બનાવવામાં આવે છે.
