કચરો નકામો નથી, તમે પણ તેનાથી કમાણી કરી શકો છો, જેમ કે છત્તીસગઢના બસ્તર જિલ્લાના જગદલપુરની 300થી વધુ મહિલાઓ કમાણી કરી રહી છે. હા, કચરાપેટીએ કચરો ભેગો કરતી આ મહિલાઓનું જીવન બદલી નાખ્યું છે, કારણ કે જગદલપુરમાં આવી સેવા શરૂ કરવામાં આવી છે, જેના કારણે આ શહેરની મહિલાઓને પૈસાની તંગીનો સામનો કરવો પડતો નથી. હવે તેઓ દર મહિને એટલા પૈસા કમાઈ રહ્યા છે કે તેઓ બચાવી શકે. તમારી, બાળકો અને પરિવારની જરૂરિયાતો પૂરી કરી શકે છે. બંને કેન્દ્રો સાથે 300 લોકો જોડાયા છે, જેમાં મોટાભાગની મહિલાઓ છે.
આ યોજના દ્વારા રોજગારી આપવામાં આવી રહી છે
બસ્તર જિલ્લા પ્રશાસને ગયા વર્ષે સમૃદ્ધિ નામની મટિરિયલ રિકવરી ફેસિલિટી (MRF) અને એક મહિના પહેલાં સિરી નામનું મટિરિયલ રિસાયક્લિંગ સેન્ટર સ્થાપ્યું હતું, જે રોજગાર સર્જનનું સાધન બની ગયું છે. જગદલપુર મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનના કમિશનર હરેશ માંડવીનું કહેવું છે કે છેલ્લા 4 વર્ષમાં SLRM સેન્ટરોએ 4 લાખ રૂપિયાની કમાણી કરી હતી, પરંતુ MRF અને MRCની સ્થાપના પછી છેલ્લા એક વર્ષમાં મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનની આવક 24 લાખ રૂપિયા સુધી પહોંચી ગઈ છે.
વર્ષ 2023માં 52 મહિલાઓને રોજગારી આપવામાં આવી હતી અને આજે 332 મહિલાઓ નોકરી કરે છે. MRF માં, કાગળનો કચરો કાપવામાં આવે છે અને પ્લાસ્ટિકનો કચરો બંડલ કરીને પ્લાસ્ટિક માલના ઉત્પાદકોને આપવામાં આવે છે. MRCમાં 4 પ્રકારના પ્લાસ્ટિકને રિસાયકલ કરવામાં આવે છે અને તેને કાચા માલ તરીકે કંપનીઓ-ફેક્ટરીઓને વેચવામાં આવે છે. ગ્રામીણ બસ્તરમાં, અગાઉ 30 ગામોમાં લગભગ 170 મહિલાઓ સફાઈ મિત્ર તરીકે કામ કરતી હતી, પરંતુ રિસાયક્લિંગ સેન્ટરના નિર્માણ પછી, આ સંખ્યા 436 પર પહોંચી ગઈ છે.
આ યોજનામાં માત્ર એક જ નહીં પરંતુ અનેક ફેરફારો થયા છે
કેન્દ્ર સાથે સંકળાયેલા 21 વર્ષીય ચંબતી બિસાઈ અને હેમો બઘેલ આજે સફાઈ મિત્ર બનીને પોતાની આજીવિકા કમાઈ રહ્યા છે. તે કહે છે કે પતિની કમાણીથી માંડ માંડ ઘર ચલાવી શકાતું હતું. તે તેના બાળકો અને પરિવારના ભરણપોષણ માટે સંઘર્ષ કરી રહી હતી. આજે ચંબાટી અને હેમો સફાઈ મિત્ર બનીને મહિને 8000-8000 રૂપિયા કમાઈ રહ્યા છે.
તેણી કહે છે કે આજે તેઓ સાચવવામાં સક્ષમ છે. તમે તમારા પુત્ર માટે સાયકલ ખરીદી શકો છો. તેમના શિક્ષણનો ખર્ચ ઉઠાવી શકે છે. 40 વર્ષની એન મનમતિ રાવ કહે છે કે પહેલા તે એક NGOમાં કામ કરીને મહિને 3500 રૂપિયા કમાતી હતી. આજે તે મહિને 8000 રૂપિયા કમાય છે. તમે ઘરે ઘરે જઈને કચરો ભેગો કરીને ભંગારના વિક્રેતાઓને વેચીને ઓછા પૈસા મેળવતા હતા, પરંતુ કચરાને રિસાયકલ કરવાની નવી સુવિધામાં મોટો ફેરફાર આવ્યો છે.
સેન્ટર ફોર એન્વાયરમેન્ટ એજ્યુકેશન (CEE)ના વરિષ્ઠ પ્રોગ્રામ ડાયરેક્ટર પ્રભજોત સોઢી કહે છે કે આ કેન્દ્રો ખોલવાથી માત્ર વધુ કચરો એકત્ર થતો નથી પણ રોજગારી પણ મળે છે. શહેરી અને ગ્રામ્ય બંને વિસ્તારોમાં સફાઈ શક્ય છે. જ્યારે મહિલાઓને નોકરી મળે છે ત્યારે તેઓ સશક્ત બને છે. ખુલ્લામાં ફેલાતા કચરોથી છુટકારો મેળવીશું તો પર્યાવરણનું રક્ષણ થશે.
